مراحل نگارش پروپوزال
پروپوزال، یک طرح ذهنی است که می‌خواهید آن را عملی کنید و باید آن را به صورت مکتوب و با رعایت اصول پروپوزال نویسی به گروه یا اشخاصی پیشنهاد بدهید.
برای درک اهمیت پروپوزال بهتر است بدانید پروپوزال نقشه و طرح کلی پروژه شماست. نقطه آغاز و پایان تحقیق شماست و اهداف شما را روشن و مشخص بیان می کند. بنابراین نگارش پروپوزال مدون و دقیق بسیار حائز اهمیت است.
مرحله اول: انتخاب موضوع
مرحله ابتدایی و شروع کار انتخاب موضوع است. در انتخاب موضوع مهم ترین عنصری که باید در نظر داشته باشید علاقه خود شماست.
یک موضوع خوب باید مختصر و مفید باشد نه خیلی بلند که خواننده را خسته کند و ان قدر خلاصه و کوتاه که حق مطلب را نتواند ادا کند.
به خاطر داشته باشید که شما به دنبال یک موضوع منحصر به فرد برای نوشتن پروپوزال هستید بنابراین یک موضوع خوب باید بدیع و نو باشد. مهمترین چیزی که از یک پژوهش دانشگاهی مد نظر داوران و اساتید قرار دارد، تازه و نو بودن آن است.
یک موضوع خوب باید واقع‌بینانه و عملیاتی باشد.
یک موضوع خوب باید همسان با سطح تجارب و توانایی شما باشد.
درباره موضوع با استاد راهنمای خود صحبت کنید.
مرحله دوم: بیان مسئله
یکی از بخش های خیلی مهم پروپوزال بیان مسئله است. بعد از این که عنوان پروپوزال را مشخص کردیم و دریافتیم در چه حیطه و موضوعی و با چه عنوان مشخصی می خواهیم تحقیق کنیم نیاز به نوشتن بیان مسئله برای پروپوزال خود داریم تا نشان دهیم که چرا تحقیقمان از اهمیت زیادی برخورد است. بیان مسئله اولین، مهمترین و حساس ترین بخش محتوایی پژوهش است و تاثیر تعیین کننده ای در ارزشیابی پروپوزال دارد. در حقیقت کیفیت بیان مسئله نشان دهنده میزان آشنایی محقق با موضوع است.
با ذکر مقدمه ای کوتاه در مورد موضوع پروپوزال به تدریج وارد فضای اصلی بیان مسئله می شویم. سپس به تعریف و تبیین مفهوم متغیر اصلی تحقیق که در واقع همان مشکل یا مسئله ی مورد بحث است می پردازیم. به این صورت که متغیرهای اصلی مسئله و روابط میان آنها را تشریح کرده و خلأ های علمی موجود در آن زمینه را پر رنگ نموده و نشان می دهیم که نتایج تحقیقمان چگونه در پاسخ به خلأهای موجود می تواند موثر باشد. همواره تلاش کنید صورت مسئله را به شکل سوالی نوشته و از بیان آن به صورت عبارت کلی یا جملات خبری خودداری کنید زیرا باعث جلب توجه به مجهول و تلاش برای معلوم کردن آن در خواننده می شود. در بیان مسئله باید حداقل سه تعریف از مشکل اصلی با ذکر منبع ارائه کنیم. سپس زمینه ی اهمیت پژوهش و اینکه برای چه سازمانی صورت گرفته را مطرح نماییم. کلمات و واژه های تخصصی و خاص در تحقیق را بیان کرده، اصطلاحات و مفاهیم تخصصی بیان مسئله را به تفصیل شرح دهیم و از کاربرد اصطلاحات و واژگان ارزشی خودداری نماییم.
بطورکلی مسئله تحقیق باید مشکلی را مطرح کند، ابعاد آنرا مستند نشان دهد، انگیزه پژوهشگر را بیان کند، متغیرها را نشان داده، نحوه بررسی آنها را روشن نموده و محدوده مکانی و زمانی تحقیق را تعیین نماید. بهتر است نگاه اجمالی بر تحقیقات پیشین انجام شده در زمینه موضوعی خود داشته تا نشان دهید که قصدتان از انجام تحقیق چیست؟ کدام متغیرها را قصد دارید مطالعه کند؟ نحوه ی مطالعه متغیرها ( اثر، رابطه یا …) چگونه است.
مرحله سوم: اهمیت و ضرورت
در انتخاب موضوع پروپوزال، باید به اهمیت مساله مورد نظر توجه داشت ، تا اگر واجد ارزش و اهمیت کافی نیست ، برای آن انرژی و وقت و بودجه بدون جهت تلف نگردد. مقوله‌ای که در تحقیق بسیار قابل توجه است، مقوله اهمیت و ضرورت تحقیق است.
اهمیت و ضرورت را باید از دو منظر بیان کنیم. یکی از منظر تئوری و دیگری از منظر عملی. از لحاظ تئوری و نظری محقق باید بتواند با استفاده از داده ها و نظریه های علمی موجود دلایل مهم بودن دست آوردها و نتایج تحقیق را بیان کند. از نگاه عملی نیز محقق باید بتواند که اهمیت داشتن تحقیق خود را در ابعاد عملیاتی آن نشان دهد. اینکه نتایج تحقیق تا چه میزان می تواند کاربردی باشد و می تواند چه مشکلی را از جامعه حل کند می تواند از نمونه روش های بیان اهمیت تحقیق از دیدگاه عملی باشد. به عبارت بهتر تحقیق و اهمیت آن را از لحاظ کاربردی بررسی خواهد کرد.
اما ضرورت تحقیق تعریف متفاوتی دارد و در قالب زمان و مکان بیان خواهد شد. برای یک تحقیق و فرآیند انجام آن هزاران موضوع مهم و بالقوه وجود دارد ولی در میان آن ها موضوعات محدودی ضرورت دارند. می توان برای بیان ضرورت تحقیق در پروپوزال از نظرات و دیدگاه کارشناسان و متخصصین که موضوع مورد تحقیق شما را ضروری می دانند استفاده نمود. می توان با ارایه آمار و ارقام مختلف از رویداد های مربوط به تحقیق و موضوع آن و نوشتن نظر صاحب نظران در این رابطه، نشان داد که موضوع تحقیق از ضرورت خاصی برخوردار است.
مرحله چهارم: اهداف تحقیق
یکی از اساسی‌ترین قسمت‌های هر پروپوزال یا طرح پیشنهادی اهداف آن است. اهداف در پروپوزال بایستی رابطه نزدیکی با بیان مسئله داشته باشند تنظیم آنها در طرح پیشنهادی در قالب اهداف کلی (اصلی) و اهداف اختصاصی (فرعی) صورت می‌گیرد.
هدف کلی: آنچه را که تحقیق حاضر به طورکلی بدان دست خواهد یافت را هدف کلی گویند. هدف کلی مستقیماً از مسئله پژوهش مشتق می شود؛ در واقع یکی از اهداف کلی، خود موضوع تحقیق است که مشخص می کند پژوهش چه چیزی را دنبال می کند و یا قصد تعیین آن را دارد. همچنین هدف کلی دیگر، معمولاً پیشنهاد هایی است که براساس یافته ها ارایه می شوند.
اهداف اصلی و جزیی را به همان ترتیبی که در پروپوزال ذکر شده تدوین نمایید و در مطالعات تحلیلی، فرضیات مورد آزمون را ارایه دهید.
اهداف اختصاصی: اهداف اختصاصی اجزای مختلف هدف کلی هستند که پیدا کردن پاسخ برای آنها جهت رسیدن به هدف کلی ضروری است. با تعیین اهداف اختصاصی چهارچوب مطالعه مشخص‌شده و از گردآوری اطلاعات غیرضروری جلوگیری می‌شود. هدف اختصاصی محقق را در مشخص کردن متغیرها، نوع مطالعه، روش کار، نحوه گردآوری اطلاعات، طرح جداول و غیره، هدایت میکند.
توجه به نکات زیر در بیان اهداف ضروری است:
هدف یا هدف هایی رابرای تعیین نمودن ارزش کمی موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدفی را تعیین کنید که با توالی منطقی، جنبه‌های گوناگون مسئله را بپوشاند.
هدف یا هدف هایی را برای روشنگری در مورد موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدف یا هدف هایی را برای تعیین علل احتمالی موضوع بنویسید.
هدفی را تعیین کنید که با توالی منطقی، جنبه‌های گوناگون مسئله را بپوشاند.
هدف شما باید با توجه به شرایط و امکانات، واقع‌بینانه باشد.
هدف باید به‌صورت قابل‌اندازه‌گیری با افعال عملی که برای سنجش از توانایی کافی برخوردار باشند، بیان شود.
مرحله پنجم: سوالات و فرضیات
در ابتدا براساس عنوان پروپوزال باید هدف اصلی خود را بیان کنید. هدف اصلی را به چند هدف فرعی تقسیم کرده و به تناسب هر هدف فرعی یک فرضیه یا سوال بنویسید. بنابراین فرضیات ما باید متناسب با هدف ما تدوین شود. فرضیه پیش بینی و انتظارات پژوهشگر را از نتایج پژوهش نشان می دهد و معمولا به رابطه دو یا چند متغیر اشاره دارد.
در مرحله بعد باید متناظر با هر یک از اهداف اختصاصی، یک سوال پژوهش مطرح و لیست کرد. در پژوهش‌هایی که برای کشف روابط بین پدیده‌ها یا تبیین و علت‌یابی پدیده‌هاست فرضیه لازم است؛ البته به این شرط که مسئله از پیشینه مطالعاتی و ادبیات تحقیق برخوردار باشد. به عبارت دیگر، پژوهش‌های اکتشافی فرضیه‌بردار نیست و امکان ارائه فرضیه منتفی است. برای مثال چون تحقیقات مبتنی بر تصمیم گیری چندمعیاره ماهیت اکتشافی دارند بنابراین فرضیه مصداق نداشته و پرسش‌های پژوهشی مطرح شده است.
سوالات تحقیق را می توان به سه دسته رده بندی کرد :
1 - توصیفی
2- رابطه ای
3 - تفاوتی
در سوال های توصیفی معمولا از کلمات « چه می باشد »، « چیست » و « چگونه است » استفاده می شود.
بعضی از اوقات ، گزاره های مسئله ، این عبارات را در بر ندارد ولی به طور ضمنی این عبارات از آنها استنباط می شود.
مرحله ششم: پیشینه یا مرور ادبیات
در قسمت پیشینه تحقیق یا مرور ادبیات پروپوزال، کارهای پیشین را توضیح می‌دهید. مقالات قبلی و یا کتاب‌های مرتبط را بررسی می‌کنید و دقیقا مشخص می‌کنید که چه روش‌های مختلفی برای حل هر یک از اجزای مسئله یا پاسخ به سوالات مطرح‌شده در بیان مسئله اجرا شده است. در واقع نشان می دهیم که در گذشته چه کارهایی در زمینه موضوع مورد نظر ما صورت گرفته و با تکیه بر پژوهش های گذشته می خواهیم تحقیقمان را انجام دهیم. با استفاده از این کار به شناخت بیشتر مسئله موردنظر و ابعاد مسئله پی خواهیم برد.
شما با بررسی دقیق ادبیات پژوهش می‌توانید:
۱- مفاهیم کلیدی مسئله را بهتر درک کنید و با تکیه بر پیشینه‌ی تحقیقات گذشته می توانید بین مسائل مختلف تحقیق رابطه برقرار نمایید.
۲- کمبودها و خلأهای پژوهشی کارهای گذشته را می شناسید و برای پیشبرد پژوهش از آنها استفاده می نمایید.
۳- ابزارهای مناسب برای پژوهش را می توانید پیدا کنید.
۴- زمینه براى تدوین بهتر فرضیه‌های تحقیق را می توانید فراهم نمایید.
۵- کمبودها و کاستی های پژوهش‌های پیشین را نشان می دهید و بر ضرورت پژوهش فعلی تأکید می کنید.
۶- روند تحقیقات آینده پژوهشگران آشنا شده و از پیشنهاد‌های آنها برای تحقیقات آینده استفاده می کنید.
۷- تکیه‌گاه محکمی براى استدلال منطقى در مرحله بررسى و ارزیابى فرضیه‌ها و استنتاج ، به‌ویژه در تحقیقات تاریخى، توصیفى تحلیلى، علّى و همبستگى فراهم می نمایید
۸- باکسانی که در موضوعات مشابه کارکرده‌اند آشنا می شوید.
مرحله هفتم: ابزار تحقیق
در پروپوزال برای انجام تحقیق از یک سری ابزار لازم است که بهره بگیرید. مثلا نیاز به تدوین پرسش‌نامه یا استفاده از پرسش‌نامه‌های قبلی وجود داشته باشد و یا نیاز باشد اسناد موجود در کتابخانه‌ها را بررسی کنید یا در رشته‌های پزشکی، آزمایشاتی انجام دهید. به هر حال همه اینها ابزارهای تحقیق هستند و در پروپوزال باید ابزارها را واضح شرح دهید.
مرحله هشتم: روش و مراحل تحقیق
به جرأت می توان گفت مهمترین رکن پروپوزال شما را شامل می شود. شما در این قسمت نوع تحقیق و مراحل انجام آن را بیان می‌کنید. در واقع هر کاری که انجام داده‌اید و یا می خواهید انجام دهید را در این قسمت بازگو می کنید.
در این بخش مراحل انجام تحقیق را که شامل: ابزار گردآوری داده ها، روش گردآوری اطلاعات، جامعه آماری و حجم نمونه، روش انتخاب نمونه از جامعه آماری، ابزار تجزیه و تحلیل داده ها و بالاخره روش های تجزیه و تحلیل داده ها (روش های تحلیل کیفی و کمی) را توضیح می دهید.
مرحله هشتم: تجزیه و تحلیل داده ها
ما از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات است که می توانیم نهایتاً یک یافته جدید را استخراج کنیم و سپس این داده ها را با فرضیاتی که در ابتدای تحقیق مطرح کردیم را با ابزارها و فرمول های خاصی مورد تجزیه و تحلیل و تفسیر قرار می دهیم. در تهیه جداول، تدوین نمودارها، فرآوری ، دسته بندی ، استخراج و تحلیل بهتر داده ها از انواع نرم افزار های کامپیوتری چون Spss، excel، GISو... استفاده می شود.
این روش ها، اجمالا دو نوع هستند؛ یکی آمار توصیفی و دیگری آمار استنباطی.
آمار توصیفی شرایط موجود را توصیف میکند. بدین ترتیب که محقق از طریق به دست آوردن فراوانی، اندازه های گرایش به مرکز، شاخص های پراکندگی، رسم نمودار و غیره، متغیرهای مورد مطالعه را توصیف می کند.
با استفاده از روش های آمار استنباطی، محقق عملکرد یا ارتباط بین دو یا چند متغیر و یا رابطه علت و معلولی آنها را مورد بررسی قرار می دهد و یا پیش بینی می کند.
به عبارت دیگر، محقق به کمک آمار استنباطی، نه فقط به آنچه هست پی می برد، بلکه درمی یابد که در صورت تغییر یک متغیر، در متغیر دیگر چه اتفاقی خواهد افتاد.
مرحله نهم: منابع
این مرحله از پورپوزال اهمیت کار شما را برای داوران مشخص میکند. توجه داشته باشید که برای نوشتن یک پورپوزال پایان‌نامه باید از منابع علمی معتبر استفاده کنید. در استفاده از منابع باید به علمی بودن آن اطمینان داشته باشید یعنی نمی‌توانید از سایت‌های نامعتبر یا مقالاتی که هیچ رفرنسی برای مبدا ارجاع آن وجود ندارد استفاده کنید باید دقت کنید مقلات از درجه بالایی اعتبار علمی برخوردار باشد .